Tehlikeli Madde; insan sağlığına ve güvenliğine, bulunduğu ortamdaki diğer malzemelere zarar verme riski olduğu için taşıma ve depolama sırasında özel önem verilmesi gereken malzemelerdir.

Tehlikeli madde veya uluslararası kısaltmasıyla HAZMAT (Hazardous Material); eşyalara, çevreye veya organizmalara zarar verebilen katı, sıvı ve gazlardır. Patlayıcı, radyoaktif, yanıcı, patlayıcı, aşındırıcı ve boğucu gibi madde grupları tehlikeli maddeye verilecek ilk örnekler olabilir. Daha geniş örnek vermek, az da olsa sınıf sınıf bakmak için şöyle inceleyebiliriz;

1. Patlayıcılar

Patlayıcılar; darbe, ısı, sürtünme ile yüksek ısı ve basınç oluşturan maddelerdir.

1.1. Kitle halinde ve birden patlayanlar örn: dinamit (%75 trinitrogliserin + %25 dolgu), TNT (trinitrotoluen), barut (potasyum nitrat + karbon + kükürt)

1.2. Mermi, şarapnel parçası ve benzeri fırlatabilen, fakat kitle halinde patlamayanlar. örn: fişek, kapsül

1.3. Patlama şiddeti hafif olup, yangın başlatma tehlikesi arzeden patlayıcılar. örn: havai fişek

1.4. Önemli bir etki arz etmeyen patlayıcılar. örn: fünye, maytap, oyuncak kapsül

1.5. Şiddetli patlayıcı olup kitle halinde patlayabilenler, örn: amonyum nitrat-fuel oil karışımı

1.6. Çok şiddetli patlayıcı olup kitle halinde patlamayanlar

2. Basınçlı Gazlar

Bütün gazlar basınç altında depolanır ve taşınır. Dolayısıyla potansiyel “fiziksel patlama” tehlikesi oluştururlar.

2.1. Yanıcı gazlar; kapalı hacimde tüm yanıcı gazlar kimyasal patlama tehlikesi oluşturur. Hepsinin alt (lel) ve üst (uel) patlama sınırları vardır. örn: lpg, hidrojen, asetilen

2.2. Yanıcı ve zehirli olmayan basınçlı gazlar; sadece fiziksel patlama tehlikesi; örn: azot, argon ayrıca yakıcılık (oksitleyicilik) tehlikesi; örn: oksijen

2.3. Zehirli gazlar; boğucu gazlar; oksijen’in dışındaki bütün gazlar boğucu etkileri nedeniyle zehirli kabul edilir.örn:karbondioksit, tahriş edici gazlar; örn: klor, formik asit, toksik gazlar; örn: fosgen, hidrojen florür

3. Yanıcı Sıvılar

3.1. Alev alabilen sıvılar; tutuşma noktası 60.5 o c den aşağı olan maddeler örn: benzin, benzol, toluol, etil asetat, butanon, gazyağı, motorin, butanol

3.2. Yanıcı sıvılar; tutuşma noktası 60.5 – 93 o c arasında olan maddeler. örn: katran, fuel oil, motor yağları

4. Yanıcı Katılar

4.1. Alev alabilen ve kolay tutuşan katı maddeler; örn: kırmızı fosfor, magnezyum, proksilin plastikleri, naftalin, kükürt, ağaç tozu, kömür tozu, un, sellüloit

4.2. Kendi kendine tutuşabilen maddeler; bu maddeler açık havada kaldığında kendi kendine tutuşurlar ve kuvvetli şekilde yanarlar. uygun ambalajlar içinde havasız ortamda saklanırlar. örn: beyaz fosfor, sodyum-potasyum-kalsiyum fosfor bileşikleri, alüminyum tozları

4.3. Su ile reaksiyona girerek yanıcı gaz çıkartan maddeler; su ile hatta havanın nemi ile reaksiyona girerek yanıcı ve patlayıcı olan hidrojen ve asetilen gazlarını açığa çıkarırlar. örn: sodyum, potasyum, kalsiyum metalleri, bu metallerin peroksitleri, kalsiyum karpit, x423

5. Oksitleyici (Yakıcı Maddeler)

5.1. Oksitleyici (yakıcı) maddeler; bu maddeler kendileri yanıcı olmadıkları halde bünyelerinde yanma için gerekli olan oksijeni bulundurduklarından yanabilen maddelerle temas edince reaksiyon başlatırlar. örn: hidrojen peroksit, perklorik asit, sodyum-potasyum nitratlar, bu metallerin peroksitleri, permanganatları, kloratlar, perkloratlar, kalsiyum karbonat, kromik asit, amonyum nitrat

5.2. Organik peroksitler; kendiliğinden parlayarak parçalanma, çok hızlı yanma, şok veya sürtünme etkisine duyarlılık. başka maddelerle hızlı bir şekilde birleşme ve göze zarar verme özellikleri gösterirler.örn: benzoil peroksit, perasetik asit, asetil peroksit çözeltisi.

6. Zehirli Maddeler

6. Sınıf tehlikeli maddeler; deri ve göz soğurması, mide-bağırsak yolu ve solunum yolu ile zehirleyebilirler.

6.1. Zehirleyici sıvı ve katı maddeler; anilin, arsenik, metil bromid, karbon tetraklorid, çinko fosfit, hidrosiyanik asit, talyumtozları, kurşun bileşikleri, magnezyum ve kalsiyum kloratlar, cıva bileşikleri, dimetil sülfat, baryum sülfür, metil alkol

6.2. Mikrop bulaştırıcı maddeler; örn: antraks, tıbbi atıklar

7. Radyoaktif Maddeler

Radyoaktif maddeler; iyonize ışınlar yayarak atom ve moleküllerdeki elektronları yerinden koparmak suretiyle ışın hastalıkları oluştururlar. bu sınıfa giren maddeler birim kütle başına aktiviteleri [spesifik aktivite] 70 kbq/kg (0.002 mci/g)’ dan büyük olan herhangi bir radyoizotop (kobalt [co-60], iridyum [ir-192], teknesyum [tc-99], iyot [i-131], sezyum [cs-137], amerisyum [am-241] gibi) veya bu radyoizotopun bileşikleri veya bunların başka maddelerle karışımları. örn: radyoterapi işleminde kullanılan aktif gama kaynakları; kobalt [co-60], nükleer tıp laboratuvarlarındaki kaynaklar; teknesyum [tc-99], iyot [i-131], paratonerlerde bulunan radyoaktif maddeler; amerisyum [am-241].

8. Aşındırıcı Sıvılar

Aşındırıcı sıvılar; kuvvetli asitler ve bazlardır. Demir, alüminyum gibi bazı metalleri aşındırdıkları gibi canlıları dağlayıcı özellik gösterirler. örn: asitler: hidroklorik asit (tuz ruhu), sülfürik asit, nitrik asit (kezzap), bazlar: sodyum hidroksit (kostik), potasyum hidroksit, sodyum hipoklorit.

9. Diğer Tehlikeli Maddeler

Diğer tehlikeli maddeler; yukarıdaki sınıflandırmanın dışında kalan tehlikeli maddeler. örn: asbest, malathion (pestisid), amyant.